Оюун санааны яруу найраг

Ном бүтсэн түүх

Миний аав баян хүн байсан. Аавыг тэнгэрт одсон тэр нэгэн өдөр дэрэн доороос нь цоож цуурагтай нэг гоёмсог хайрцаг олсон юм. Дотор нь юу байгааг мэдэхгүй ч маш үнэ цэнэтэй зүйл гэдгийг гадарлаж түлхүүрийг нь эрж хайсаар олж хайрцгийг онгойлгож үзлээ. Дотроос нь үнэт эрднийн чулуу, алт, мөнгө, сая доллар гарсангүй харин гайхалтай чамин хийц бүхий тэмдэглэлийн дэвтэр гарсан нь “Оюун санааны яруу найраг” хэмээх энэхүү яруу найргийн номын эх бичмэл байлаа.
Аав минь үхэхийн цагт аваад үл одох алт эрдэнэсээр биеэ, эд хогшилоор гэрээ чимж амьдралаа үрсэнгүй. Эрдмээр сэтгэлээ гэгээрүүлж, номоор гэрээ чимж амьдарсаар эрдэнэт хүмүүний биеийг олж төрсний хэргийг гаргаж өөрөө аз жаргалтай, өрөөлд халамж энэрэлтэй амьдарч чадсанд нь би хамгаас бахархаж явдаг юм.
Яруу найраг, шүлэг хэрхэн үүссэн, хэнд юуны учир зориулсан тухай болон шүлгийн агуулгыг тайлбарласан тайлбар бүхий шинэлэг шүлгийн ном бичнэ гэж яръж байхыг нь сонсож байсан ч энэ ном хэдийнээ бэлэн болсон байсныг ийнхүү сүүлд олж мэдсэн билээ. Шүлэг хэрхэн бүтсэн түүхийг ихэнх тохиолдолд яруу найрагчаас өөр мэдэх хүн байдаггүй тул тайлагдашгүй оньсого хэвээр зохиогчийн хамт мөнхөрдөг. Шүлэг бүтсэн түүх, зорилго, зориулалт, агуулгыг тайлбарласанаараа энэ бүтээл анхдагч бөгөөд яруу найргийн нэгэн шинэ урсгалыг нээж байна.
Энэ бүтээл зөвхөн үр хүүхдэдээ үлдээсэн захиас ч биш монголын ард түмэн, хүн төрөлхтөний мэдлэгийн сан, утга зохиол, яруу найрагт оруулсан түүний өвийн нэгээхэн хэсэг юм. Ийм учраас аавынхаа тавин насны ойг тохиолдуулан энэ гайхамшигт бүтээлийг “Дашбалбар” сангаас эрхлэн уншигч таны гар дээр хүргэж байна.
“Оюун санааны яруу найраг” номыг олны хүртээл болгоход гүн туслалцаа үзүүлсэн бүх хүмүүст “Дашбалбар” сан, найрагчийн гэр бүлийнхний өмнөөс талархал илэрхийлье. Ялангуяа, номыг ивээн тэтгэж хэвлүүлсэн УИХ-ын гишүүн Р.Буд, түүний гэр бүлийнхэн, мөн аавын минь өвийг мөнхжүүлэхэд их хувь нэмэр оруулсан Дэлхийн утга зохиолын Академийн доктор, яруу найрагч Г.Мэнд-Ооёо, миний номын багш хууль зүйн ухааны доктор, профессор, Академич С.Нарангэрэл нартаа гүн талархал илэрхийлье.

Улаан сахиусны овгийн Дашбалбарын Гангабаатар
2007 оны 3 дугаар сарын 6

ДАШБАЛБАРЫН ХАЙРЛАХУЙН ТАРНИ

Нэг.

Зуны сүүл сарын ухаа ягаан үдшийг би тод санаж байна. Манайх Жигжидийн зуслангийн зүүн хаяаг бараадаж Сэлбийн хөвөөнд ойрхон модон тагз барьсан юм. Манай араар фермийн малтай айлууд зусч байв. Сүхбаатар аймгаас ирсэн шүлэгч О.Дашбалбар тэр зун шүлэг бичих ганцхан ажилтай. Орой ажлаасаа ирэхэд өвсөн дээр ширдэг дэвсэж түрүүлгээ хараад шүлэг бичиж хэвтэнэ. Шингэж буй нарны сүүлчийн туяа үнээн зэлэн дээр аргалын цэнхэр утаатай нийлэлдэн, улбар хөхөлбий манан татна. Үхэр тугал, мөөрөлдөн, хүүхдүүдийн цовоо дуу тэнгэрт хадна. О.Дашбалбарын тэр орой бичсэн шүлэг нь

Салхиар ганхах цагаан өвсөнд ч амь нас минь буй
Сайхан эх орон минь… хэмээн эхэлдэг юм.
Энэ мөр түүний бүхий л уран бүтээлийн оршил аялгуу болон эгшиглэсэн гэж би боддог. “Оддын эгшиглэнт аялгуу” нэртэй анхны номоо тэр энэ мөрөөр эхэлж, хожим арван боть номынхоо эхэнд энэ шүлгээ залсан юм.

Шүлгэнд цагаан өвс байна. Тэр цагаан өвс салхиар ганхах аж. Тэгвэл түүнд үндэс ёзоор, амь амьсгал буй агаад цагаан өвсөнд яруу найрагчийн бие сэтгэл нэгдэн оршиж буйг мэдэрнэм. Тэрбээр ногоорон халиурсан их тариалангийн бэлчээрийг бус, ганхах ганц өвсөнд амь нас буйг мэдрэхдээ өвсний амь, хүний амь хоёрын заагийг үгүйсгэж байна.

Сэтгэлээ ариусгаж, махан бодио өвс ногооны чинь ширхэг бүхэнд өгье
Санаагаараа жаргаж, гол усны чинь ариун тунгалагт уусъя.
Яруу найрагчийн өвс ногоо, гол усандаа уусан жаргаж, шүлгэн ертөнц дотор нь мөнх тэнгэр оршиж, монгол нар Гангабаатар хүү шиг нь инээж, шаргалхан уулсынхаа хормойд үүлсээр нь нулимсаа арчиж байна. Шүлгэн ертөнц дотор нь болжмор жиргэж, яруу найргийн тэнгэр Янжинлхам алтан ятгаа дэлдэж, аргалын утаа суунаглан, хонь ямаа үхэр малын чимээ, хүүхэд багачуудын цовоо дуу сонсогдоно. Чухам үгүй дутуугүй монгол ертөнц шүлгийн амь биеийг цогцлоож, монгол зураг дурайн, монгол аялгуу эгшиглэнэ. Ингэж анзаарваас О.Дашбалбарын хойшдын бүхий л уран бүтээлийн удиртгал, бэлгэ тэмдэг, эгэл өвснөөс эхлээд эх орон, дэлхий ертөнцөө хайрлах агуу их хайрын нь охь ундарага энэ шүлгээс бүрэн төгөлдөржиж эхэлсэн гэлтэй.

I AM A GREY WOLF OF THE STEPPE

I extend myself at full length
and exert myself at full vigour
and cross an open plain
with my four fleet feet.

In chase of me swift horses are exhausted all.
But it whets hunters’ appetite in chase of me
A pack of hounds are fatigued in file.
I vie with death at every moment.
I am a grey wolf of the steppe.
A killer in the motor car speedes over a prostrate plain
and threatens me with hungry gun.
He wants to flay my skin.
But intelligent persons pursue me without stop.
Nature produced my personality and character
and made me to survive by my ability.
But humanity detest me wherever I am
And has its fingers on the trigger at me
Nobody pities me.
Every day I risk my life and eke out my livelihood.
I roam over miles and there is no prey to me.
I trot together with my shadow under the full moon.
My strength is exhausted and my legs staggered.
Capacious plain stretches out without bound.
I alone trot under the vault of heaven.
I as hungry wolf, feel a real sense of struggle
and its victory and defeat to my marrow.

I was born on earth as wolf
and my behaviour disgusted all decent folk.
I stare on the snow of winter night under a pale moon,
and howl because of my ravenous hunger and awe mountains.
I as grey wolf of steppe live on my ability
is a similar to a poet who pines for freedom
I cruelly bit off my trapped shank
because of my savage ferocity,
the fragment of my leg is left in a gully,
and a pang I experience.
I bleed my blood on the white snow
and run away with my three legs.
Merciless people incessantly ride on a car
and follow me up against chilly wind.
At the last moment I turn on him
In the last minute god had mercy on me
They fell over a gully bank
I am a grey wolf of the steppe
and have lost my one leg
in order to make a living
against a thorny life
I am a beast of the spacious steppe
and am called as savage.
It sounds odd
But the human beings are nonchalant
And more brutal and merciless than me.
Hellish treatment of man
gives me the heebie – jeebies
This ill treatment is understood
by only a born poet
Only Buddha can favour
Those ‘wrong doers’ without wrong
The ability to die like a hero
if not to live nicely
is given to the wolf and the poet
I am a grey wolf
and think as clever as possible
I can defend and detest myself
As the poet alone
Nobody pities me
I wish to die soon
I am a grey wolf
and experience my natural fate.
I am a grey wolf and hellish
and vie with my risk of life and storm
by echoing rolling hills with my howl

Verbal translation is done by
Nymjavyn Dorjgotov

Салхиар ганхах цагаан өвсөнд ч амь нас минь буй ...

Ìîíãîëûí íýðò ÿðóó íàéðàã÷ О÷èðáàòûí Дашбалбар

***

Салхиар ганхах цагаан өвсөнд ч амь нас минь буй
Сайхан эх орон минь…
Сэтгэлээ ариусгаж, махан бодио өвс ногооны чинь ширхэг бүхэнд өгье!
Санаагаараа жаргаж, гол усны ариун тунгалагт уусъя!
Мөнх наст тэнгэр чинь намайг ширтэнэ, эх орон минь!
Цал буурал үүлсээр чинь би нулимсаа арчина.
Монгол нар алтлаг өнгөөр нүд гялбуулж
Миний Гангабаатар хүү шиг инээнэ.

Нар туссан шаргалхан уулсын чинь хормойд эрхэлье, эх орон минь
Нас буянаа хайрла, уулñ минь…
Яруу эгшиг зүрхэнд шингээж үдшийн агаарт болжмор жиргэнэ.
Янжинлхамтай ханьсаж сэтгэлийн дотор алтан ятга эгшиглэнэ.

Хот айлын яндангаар суунаглах утаа
Холын уулсын бэлд цэнхэр хөшиг татаж,
Хонь ямаа майлалдан, үхэр мөөрөхөд тунгалаг агаар цалгина.
Үнэхээр сэргэлэн багачуудын цовоо дуун голын урсгалыг хөгжөөж
Үл мэдэгхэн сэвэлзэх сэвшээнд нарсны орой сортолзоно.
Өвс ногооны үнэртэй миний салхин сэтгэл
Үдшийн торгомсон агаарт ууснам … үлгэрийг би мэднэ!

O.DASHBALBAR


***
Like a beautiful swan stretching its neck and folding its wings
A dozing girl falls asleep, resting her head on her arms
Evening dusk settles in the fading glimmer
Filling the space around it with its magic, soft and flowing waves

Crafting a piece of extraordinary beauty
Is the Universe, displaying its twinkling golden flash before my eyes?
I gaze, afraid of the slightest move, forcing down the lightest breath of mine
How splendid her golden and silky hair?

For this flash of time, did I leave behind thousand years in my dreams?
Or did I turn into a marble stone with no heart beating with life?
As if in a Heavenly Voyage to a distant world beyond compare
Everything around me looks so new and so magnificent.

Translated by from Mongolian into English by
TSOG Shagdarsuren.